نکاتی در ارتباط با چگونگی مصرف کودها

نکاتی در ارتباط با چگونگی مصرف کودها

 


اگر کودهای حیوانی در هوای آزاد بدون پوشش بمانند، مقدار زیادی از ازت خود را که به صورت آمونیاک می باشد در اثر تخمیر از دست خواهند داد. بنابراین پوشانیدن آنها با کاه و کلش و خاک عمل مفیدی است. طبق بررسی پژوهشگران اگر کودی فقط سه روز در معرض هوا قرار گیرد 30% از ازت آمونیاکی آن کم خواهد شد. زمان دادن کودهای فوق به زمین بر حسب شرایط خاک و اقلیم متفاوت است. در اراضی سنگین و در نقاطی که هوا در زمستان سرد و یخبندان است، بهترین فصل در پاییز، آبان یا آذر ماه می باشد که باید کود را با یک شخم به خاک برگرداند. در مناطقی با زمستان ملایم یا در نقاطی با خاک سبک و شنی، اینکار بهتر است در اسفند فروردین ماه انجام گیرد. از نظر عمق برگردان کود، در اراضی سنگین و سرد، نباید آن را زیاد در عمق قرار داد، چون در این خاکها، اکسیژن در عمق های پایین نفوذ زیادی ندارد و در نتیجه فعالیت باکتریها برای تجزیه مواد آلی کم است. بنابراین کود باید در عمق حدود 15-10 سانتیمتری قرار داده شود. همچنین به همین دلیل کودهایی که به این قبیل خاک ها داده می شود، بهتر است از نوع کودهای به اصطلاح گرم مثل کود مرغی (کود مرغی نسبت به بقیه طبع گرم تری دارد)، گوسفندی و پهن اسب و الاغ باشد که البته بهتر است آنها را به اصطلاح عمل آورند، یعنی روی هم توده کرده و بخوابانند و به حالت نیمه پوسیده به خاک بدهند. در صورتی که خاکهای سبک شنی که طبیعتا گرمتر هستند، کودهای گاوی تازه مخلوط با کاه در عمق 25-30 سانتیمتری نتیجه بهتری می دهند، چون در این خاک ها تخمیر خیلی سریع است و کود زود پوسیده شده و از بین میرود، و اگر به ترتیب مذکور در فوق عمل نشود دوام کود کم خواهد شد.


از نظر مقدار و تکرار کود دادن، به منظور صرفه جویی در هزینه، بهتر است در خاکهای سنگین هر دو سه سال یک مرتبه کود به مقادیر زیاد حدود 50- 60 تن در هکتار، به صورت خرد و ریز شده داده شود، ولی در خاکهای سبک 10- 20 تن هر سال یا هر دو سال یک بار به حالت درشت.


به طوری که میدانیم کودهای آلی از نظر تامین مواد هوموسی بسیار ضروری و مفید می باشند. طبق بررسی کارشناسان از هر 6-10 تن کود حیوانی در هکتار، معادل 600-1000 کیلو در هر سال هوموس بدست می آید که در اصطلاح ساختمان خاک و افزودن به ظرفیت جذب آب و حاصلخیزی آن بسیار ارزنده می باشد.

 


چون درصد ماده عامله موجود در این کود ها نسبتا زیادتر از کودهای آلی بوده و اکثرا به سهولت قابل جذب می باشند، باید در مقدار و زمان مصرف آنها دقت بیشتری بشود. در اینجا نگاهی خواهیم داشت به عوامل مختلفی که در مصرف این کودها موثر بوده و باید به آنها توجه داشت:
مقدار کود مصرفی باید با توجه به نوع خاک و درجه قلیاییت آن(pH)  و نوع نبات مورد پرورش و سابقه کود دهی خاک تعیین گردد. به همین دلیل یک فرمول مشخص برای کلیه درختان در همه خاک ها نمی توان ارایه داد، بلکه بسته به شرایط خاص هر محل، و نوع درخت مورد پرورش و احتیاجات آن، باید مقادیر لازم از هر کود را بطور تقریبی تعیین کرد. همانطوری که میدانیم بهترین راه دانستن نیاز درختان، استفاده از روش تجزیه برگ و دمبرگ می باشد که می تواند در مورد مصرف نسبتا دقیق کود بخصوص از نظر عناصرکم مصرف برای باغدار راهنمایی باشد.

 

زمان مصرف کود


مطلب مهم دیگر در دسترس بودن ماده غذایی معین در زمانی است که نبات به آن معمولا نیاز دارد. در این موردباید به خواص ذاتی هر نبات توجه داشت و دقیقا فهمید که در چه زمان هایی از سال به کدام ماده نیاز بیشتر هست. به عنوان مثال، سیب زمینی زودرس در اوایل تابستان به حداکثر مواد غذایی نیاز دارد در صورتی که ارقام دیر رس هر چند بیشتر از ارقام زودرس مواد غذایی از زمین دریافت می کنند، ولی آنرا در ظرف مدت طولانی تری مصرف می نمایند. یک مزرعه تربچه در ظرف مدت کوتاهی (حدود یک ماه) معادل 200 کیلوگرم مواد غذایی برداشت می کند، ولی کلم، 640 کیلو در 6-7 ماه. بنابراین در مورد کشت تربچه، باید از کودهایی استفاده شود که در مدت کم قابل جذب و مصرف باشند ولی در پرورش کلم این اجبار وجود ندارد. علاوه بر اختلاف در مصرف کلی مواد غذایی در طول نمو، در مراحل دوران نمو نیز نیازها متفاوت است. مثلا درختان میوه بطور کلی اعم از سردسیری یا نیمه گرمسیری از قبیل مرکبات، در موقع گل کردن به مقدار زیادتری ازت و فسفر نیاز دارند، به همین دلیل کودهای ازته را حداقل یک ماه جلوتر از تاریخ باز شدن گلها، به صورت قابل جذب باید داد تا فرصت کافی برای انتقال این ماده به عمق خاک و منطقه ریشه ها وجود داشته و به موقع مورد استفاده درخت قرار گیرد.

 

قلیاییت خاک


مطلب مهم دیگر توجه به pH خاک می باشد که در قابل جذب شدن مواد غذایی اثرات قطعی دارد. اگر خاک دارای pH بالا یعنی قلیایی یا آهک زیاد باشد، باید کودهایی انتخاب کنیم که پایه اسیدی داشته و استعمال آنها به تدریج موجب تعدیل قلیاییت و پایین اوردن  pHخاک گردد، از قبیل سولفات آمونیوم، کلرو آمونیاک، نیترات آمونیوم. اگر خاک اسیدی با pH پایین تر از 6.5 باشد، در اینصورت باید کودهایی با پایه قلیایی و آهکی مصرف شود، مانند نیترات و نظایر آن.

 

سرعت تاثیر کود


عامل دیگر، سرعت عمل یا سرعت تاثیر کود می باشد، بخصوص در کودهای ازته مثلا نیترات ها خیلی به سرعت جذب می شوند، در صورتی که کودهای ازته آمونیاکی به کندی قابل جذب شده و مورد استفااده قرار می گیرند. بنا براین هر موقع احتیاج فوری به ماده ازت احساس شود باید از نیتراتها استفاده کرد نه از کودهای ازته آمونیاکی.


عامل مهم دیگر، رطوبت خاک و میزان بارندگی است. در مناطقی که باران زیاد می بارد و همچنین در شرایط آبیاری، کودهای ازته آمونیاکی از نقطه نظر نفوذ در اعماق خاک با کودهای نیترات برابر و حتی به آنها ترجیح داده می شوند. زیرا در این شرایط نیترات ها به علت سهولت حل شدن در آب بزودی به اعماق خاک نفوذ کرده و به خارج از دسترس ریشه ها برده خواهند شد، در صورتی که کودهای آمونیاکی استقامت بیشتری نشان می دهند.

 

محل دادن کود


مسئله عمده دیگر محل دادن کود می باشد. اگر کود و آب را طوری بدهیم که مثلا فقط در عمق 20-30 سانتیمتری بالای خاک نفوذ کند، اکثریت ریشه های جذب کننده درختان نیز در این طبقه متمرکز خواهند شد، و ریشه های پایین تر اکثرا برای جذب آب بیشتر از اعماق خاک مورد استفاده درخت قرار خواهند گرفت. از طرف دیگر هر چقدر خاک عمیق تر و قابل نفوذ تر باشد و آب و هوا در آن جریان داشته باشد، سیستم ریشه درخت وسیع تر و در حجم و سطح بیشتری از خاک پراکنده خواهد شد. چنین ریشه ایی قادر خواهد بود حتی در شرایطی که مقادیر اندکی از مواد غذایی و آب در دسترس باشد، به علت حجم زیاد خاکی که در اختیار دارد، به حداکثر ممکن از آب و مواد غذایی موجود استفاده کند. در صورتی که درختانی با ریشه محدود در یک مساحت و حجم کم ناچار باید مواد غذایی زیادی را از آن محدوده در اختیار بگیرند، تا بتوانند نیازهای خود را بر طرف کنند. بنابراین اگر خاک باغ عمیق نیست یا سنگلاخی و شنی است، باید سعی نمود طبقه 30-40 سانتیمتری بالا (هر چه عمیق تر بهتر) از نظر مواد غذایی لازم غنی گردد و ظرفیت نگهداری رطوبت و مواد غذایی، با وارد کردن مواد آلی پوسیده و خاک مرغوب بالا نگهداشته شود. در این شرایط همواره باید سعی کرد آب و کود در همین عمق محدود ریشه ها داده شود، تا تلفاتی از حیث این مواد نداشته باشیم. ولی در خاکهای عمیق، بهتر است آب و کود را در تمام عمق خاک زراعتی بدهند. زیرا ریشه های درخت در چنین خاکهایی در سطح وسیعتر و عمق بیشتری پراکنده بوده و قادر به جذب و مصرف آب و کود داده خواهند بود.

 

چرا باید کود را دور تا دور درخت داد؟


بطور کلی هر سیستم از ریشه ها با یک قسمت از تنه و شاخه های منشعب از آن، از طریق آوند های خشبی مرتبط است. به عبارت واضح تر اگر کود را در یک سمت درخت بریزیم، خواهیم دید که شاخه های بالای آن قسمت رشد و نمو بیشتری کرده اند و برگها رنگشان سبزتر و تیره تر از طرف مقابل شده است، در صورتی که طرف دیگر تغییر چندانی نکرده است. در بعضی موارد ریشه ها درست در جهت و امتداد شاخه های بالایی خود نیستند و در اثر پیچیده شدن ریشه در خاک، ممکن است شاخه ایی در سمت جنوبی یا غربی درخت قرار گیرد و از ریشه ای که در جهت شمالی یا شرقی می باشد استفاده کند. در هر صورت برای اینکه کود بطور یکنواخت در تمام شاخه ها جذب و مصرف شود، باید آنرا دور تا دور درخت قرار داد تا تمام ریشه ها از آن بطور یکنواخت بهره مند گردند.

 

فرم و شکل کود


فرم و شکل کود نیز به جای خود دارای اهمیت می باشد، و در مصرف کود ها باید به آنها توجه شود.
معمولا انواع کودهای شیمیایی را یا به صورت پودری یا دانه دانه (گرانول) یا محلول به درختان می دهند. کودهای گرانوله به نوع پودری ترجیح دارند و آسان تر قابل مصرف می باشند، زیرا می توان آنها را یکنواخت تر پخش کرد. بعضی ها ترجیح می دهند که از کود های ازته به صورت محلول استفاده کنند. کودهای محلول را می توان به دو طریق به کار برد:


   -1کود را در گونی ریخته و اول جوی اصلی آبیاری قرار می دهند تا آب به تدریج آن را حل کرده و به کرت ها و جوی های کنار درختان برساند.


-2 مقدار تعیین شده از کود مورد نظر را در مخزن آب ریخته و آنرا به وسیله لوله های آبیاری، در آبیاری قطره ای، به پای درختان می رسانند، یا در آبیاری بارانی روی شاخ و برگ یا پای درختان می باشند.

 

اگر درختان باغ در شرایط زیر باشند احتیاجی به دادن کود نخواهد بود:

ضمنا یادآور می شود که هیچوقت شرایط ناسالم خاک از قبیل داشتن زه آب تحت الارض غیر قابل نفوذ، داشتن املاح مضر،  قلیاییت یا شوری بیش از حد مجاز و نظایر آنها را نمی توان با دادن کود جبران کرد.

 

برگرفته از کتاب: مبانی علمی پرورش درختان میوه
شرکت انتشارات فنی ایران