تزریق مواد غذایی در تنه درختان

تزریق مواد غذایی در تنه درختان

تزریق در تنه به ورود مستقیم مواد شیمیایی در آوند چوب و یا آبکش درختان و درختچه ها اطلاق می گردد. این مواد می توانند شامل ترکیبات مختلفی حاوی عناصر غذایی، حشره کش ها، قارچ کش ها، هورمون ها، آنتی بیوتیک ها به همراه مواد نگهدارنده، بازدارنده و یا توزیع کننده آنها باشند.   اولین قدم سوراخ کردن تنه درخت است که این عمل عموما در نزدیک سطح خاک و حوالی طوقه انجام می شود. در گونه های مختلف و در شرایط متفاوت ممکن است سوراخ ها کمی بالاتر و یا حتی در زیر طوقه با قطر و عمق معین ایجاد شوند. شرایط خاصی که تزریق تنه نسبت به روش های دیگر ارجحیت می یابد، شامل موارد زیر است:

با استفاده از روش تزریق تنه می توان بسیاری از مشکلات تغذیه ای، بیماری ها و آفات را در درختان با حداقل صدمات زیست محیطی، برطرف نمود. در مقایسه با روش محلول پاشی ارجحیت آن از دیدگاه اخیر غیر قابل انکار و از آن به دلایلی که در زیر آورده شده است، در تمامی منابع به عنوان دوست محیط زیست یاد شده است.

 معایب روش تزریق

در منابع، بزرگ ترین عیب این روش، قیمت گران آن عنوان شده است که از 100 تا 400 دلار برای تزریق یک اصله درخت برآورده شده است. علاوه بر قیمت، سوراخ شدن درخت و تجمع مواد تزریق شده در میوه ها از معایب دیگر آن می باشد. در روش تزریق، درخت باید قابلیت خوبی برای ترمیم زخم دارا باشد. در گونه هایی از درختان یا در شرایط خاص محیطی که ترمیم زخم میسر نیست، تزریق تنه توصیه نمی شود. به طور کلی دو نوبت تزریق پیاپی مجاز است و نوبت سوم فقط در صورتی تجویز می شود که محل اولین تزریق التیام یافته باشد. بطور مثال محل زخم در درخت چنار بسیار سریع و در کمتر از یک سال مسدود می گردد و بر عکس در درخت به محل تزریق تا سال دوم ترمیم نمی شود. شرایط بهینه رشد مسلما در بهبود محل تزریق تمامی درختان مفید واقع می شود ولی گاهی نتایج به ظاهر غیر قابل تغییر و متفاوت است. مثلا در مورد مرکبات ترمیم محل تزریق در منطقه فارس با سرعت بسیار بیشتر نسبت به شمال کشور واقع می شود.

وسایلی که برای تزریق بکار می روند نیز با توجه به نکته فوق می تواند بسیار متنوع باشند، چنانچه هر شرکتی از وسیله ای خاص برای تزریق درختان بهره جسته و با ثبت آن به نام خود و استفاده از قوانین موجود به کار اقتصادی پرداخته است.

عوامل کنترل کننده در حرکت مواد تزریق شده

عامل تبخیر و تعرق از سطح تاج درختان در شدت جذب و سرعت حرکت مواد تزریق شده به تنه، نقش اصلی و مهمی را بازی می کند. در مناطقی که رطوبت نسبی هوا بالاست حرکت مواد در مسیر آوند چوبی کند و در کشور ما بر عکس به علت مقدار زیاد تبخیر و تعرق و رطوبت نسبی پایین، سرعت حرکت بسیار بالاست که در مجموع نمی توان گفت کدام یک مطلوب است. این امر کاملا بستگی به نوع عارضه و مواد شیمیایی مورد مصرف دارد. مثلا در غلبه کمبودهای غذایی و مبارزه با آفات چوب خوار کم شدن سرعت بخصوص در مناطق خشک مانند کشور ما بسیار مفید و در مبارزه با بیماریهای باکتریایی و در شرایط مرطوب به سرعت حرکت بیشتری در مواد تزریق شده نیاز است. عوامل ثانوی مثل باد، طول ساعات آفتابی و رطوبت خاک نیز می توانند سرعت حرکت مواد را تغییر دهند. اما در عمل چون کنترل عوامل محیطی به جز رطوبت خاک میسر نمی باشد استفاده از مواد پیش برنده برای سرعت بخشیدن به حرکت مواد و برعکس آن کاربرد مواد کند کننده و توزیع کننده لازم می باشد.

زمان تزریق

زمان مناسب تزریق کاملا وابسته به نوع عارضه درخت است. در مبارزه با آفات شاید مناسب ترین زمان تزریق مانند روش محلول پاشی همان آغاز افزایش جمعیت آفات و یا شروع تغذیه در نسل اول باشد. تکرار عمل در فواصل مناسب نیز از موارد مورد توجه است. اما در غلبه بر کمبود عناصر غذایی اگرچه در هر فصل و زمانی تزریق موثر واقع می شود ولی برای رسیدن به دوام 3 و یا 5 سال زمان مصرف بسیار مهم خواهد بود. البته با افزودن مواد نگهدارنده، پیش برنده و یا کند کننده می توان بر زمان غلبه کرد. اما بر اساس گزارش های موجود، تزریق در فصل پاییز و از کمی قبل از شروع خزان برگ ها در گونه های خزان دار توصیه شده است. تزریق کود به درختان میوه زمان مشخصی دارد تا بتوانند بهترین تاثیر را بگذارد. مثلا یکسری از مواد غذایی مانند آهن که بصورت شایع کمبود آن میان درختان میوه دیده می شود. می بایست تزریق در اول فصل رشد رویش و یا در آخر فصل رشد رویش گیاه انجام شود.    

تزریق به منظور رفع کلروز آهن و روی

کمبود عناصر غذایی کم مصرف از جمله آهن و روی در شرایط خاک های آهکی ایران عمومیت دارد. عمده تلاش باغداران در این است که با مصرف سکوستزین آهن خارجی و یا سولفات روی بتوانند علایم کمبود آهن و روی را در درختان میوه مرتفع نمایند. عناصر غذایی عموما به محلول پاشی بر روی شاخه و برگ و یا جایگذاری در خاک، مصرف می شوند. از محدودیتهای مصرف محلول پاشی جذب کمتر آن از طریق اندام های هوایی و از محدودیت های مصرف خاکی تثبیت، شست وشو و اثر متقابل بعضی از عناصر غذایی در جهت کاهش جذب است.

روش تزریق عناصر غذایی به تنه درخت در قدیم مرسوم بوده، به طوری که سوراخی داخل تنه درخت ایجاد می شد و با قرار دادن لوله ای در داخل سوراخ عناصر غذایی داخل لوله به تدریج توسط گیاه جذب شده است. بعضی اوقات بجای محلول غذایی، کپسول هایی که حاوی مواد مغذی است و یا سموم و غیره بودند در همین سوراخ های تنه درخت کوبیده می شد. تزریق با فشار بالا به تنه درخت اخیرا در دنیا مطرح و در ایران نیز برای اولین بار توسط رئیسی در اصفهان (1376)، طباطبایی و ملکوتی (1378) در دماوند و کافی و همکاران (1383) در فضای سبز شهر تهران و کرج اجرا گردیده است.

از جمله کاربردهای این روش می توان کنترل کلروز آهن در درختان سیب، گلابی، به و سایر درختان مثمر و غیر مثمر، رفع کمبود علایم روی، منگنز و بور، کنترل بعضی از بیماری های آوندی مثل فیتوفترا و تزریق بعضی از عناصر غذایی که مشکل جذب در خاک دارند، باشد. امروزه برای رفع کلروز آهن از سکسترین آهن استفاده می شود که این کود به دلیل قیمت بالا و نیاز به مصرف هر ساله، مناسب نیست و لازم است با اعمال روش های مختلف به زراعی و به نژادی این مشکل بدون واردات این کود از خارج حل گردد. برای کاهش زمان تزریق بایستی از روش تزریق فشار بالا استفاده نمود. ولی در بعضی از درختان این روش سبب صدمه به بافت های گیاهی می گردد. سیترات آمونیوم فریک نسبت به سولفات آهن حلالیت بیشتری داشته و به مقدار کمتری لازم می باشد. 10 میلی لیتر از محلول هشت درصد آهن، غلظت آهن را در برگ به مقدار کافی بالا می برد. آهن از ریشه ها به ساقه بصورت سیترات آهن نیز منتقل می گردد. بنابراین، این شکل از آهن بایستی خیلی سریع توسط گیاه مورد استفاده قرار گیرد. از آنجاییکه مرکبات مایعات را به کندی جذب می کنند. در یک آزمایش برگ ها قبل و بعد از تیمار مورد تجزیه قرار گرفتند. در این آزمایش پنج میلی لیتر سیترات آمونیوم فریک هشت درصد، غلظت آهن را در برگ ها پنج درصد افزایش داد. کلات روی نیز موثر است. ولی Zn-DTPA موثرتر از Zn-EDTA می باشد.

نحوه تزریق کود به درخت

1- اولین شرط برای تزریق کود روی تنه درخت این است که در برابر سوراخ هایی که طی فرآیند تزریق باید ایجاد شود، درخت قابلیت ترمیم داشته باشد. با توجه به همین شرط بسیار مهم این روش برای یکسری از درختان مانند زردآلو و هلو قابل اجراء نیست.

2- بازدید و کارشناسی درخت توسط کارشناسان علوم باغبانی و گیاه پزشکی

3- ایجاد چند سوراخ با عمق استاندارد 5 سانتی‌متر و قطر نیم سانتی‌متر دور تا دور تنه درخت به کمک مته برقی تا به محل آوندها برسد.

4- به منظور جلوگیری از هدر رفت کود مایع می بایست سوراخ‌ها را به طور مایل ایجاد نمایید تا کود تزریق شده خارج نشود.

5- مواد کودی مورد نیاز به کمک پمپ و تجهیزات مخصوص تعبیه شده و در اندازه و غلظت مناسب که از قبل توسط کارشناس تعیین شده است در داخل سوراخ های تنه درخت تزریق می شود.

6- سوراخ های ایجاد شده روی تنه درخت همانطور که در موارد بالاتر ذکر شد با توجه به نوع درخت و میزان رشد آن حداکثر یکسال طول می کشد تا ترمیم شود.

7- اگر میزان مواد تزریقی مورد نیاز برای درخت کم باشد می بایست عمل تزریق چندین بار تکرار شود تا تمامی نیاز درخت بطور کامل تأمین شود.

انواع تجهیزات تزریق

این سرنگ حدود 50 میلی لیتر ظرفیت دارد و برای تزریق سموم معرفی شده است. چند سوراخ در تنه درخت ایجاد شده و نوک سوزن ها در این سوراخ قرار می گیرد. بعضی اوقات در داخل سوراخ های ایجاد شده در تنه درخت یک لوله پلاستیکی قرار داده می شود سپس نوک سوزن ها به این لوله ها متصل می گردد. این سوزن ها برای درختانی که لاتکس دارند مثل پسته و توت مناسب نیست.

این سرنگ ها حاوی یک فنر می باشند. هنگامی که مایع، به داخل سرنگ کشیده می شود فنر فشرده و بعد از اینکه سرنگ در داخل سوراخ تنه درخت قرار گرفت فنر به تدریج باز شده و مایع داخل سرنگ با فشار کمتری به داخل درخت تزریق می شود. این سرنگها برای تزریق سموم و مواد غذایی در محصولات گلخانه ای مثل خیار و گوجه فرنگی نیز مناسب هستند.

این تزریق کننده دارای مخزن بزرگی است که نیتروژن مایع را در داخل آن محبوس می کند تا فشار لازم جهت تزریق مواد به داخل گیاه را تامین کند.

این دستگاه ها دارای یک سیلندر هیدرولیکی و سوپاپ های مسدود کننده هستند که فشار لازم را برای تزریق ایجاد می کنند. کار این دستگاه تقریبا شبیه بالابر ماشین هستند.

این پمپ بصورت ابتکاری در موسسه تحقیقات خاک و آب توسط نگارندگان برای اولین بار آزمایش و کاربری آن نیز موفقیت آمیز بود. مخزن آن حدود 10 لیتر بوده و نازلهای آن با پیچ به تنه درخت بسته می شود.

این دستگاه ها علاوه بر توانمندی سوراخ نمودن تنه همزمان توانایی تزریق محلول به تنه را دارند. به طوری که در برخی از انواع آن در 32 ثانیه حدود 45 سی سی محلول را تزریق می نمایند. به کارگیری دستگاه های فوق کارایی نیروی کارگری را بالا برده و در نهایت هزینه نهایی عملیات کاهش می یابد.

نکات حائز اهمیت در روش تزریق محلول‌های کودی

۱- غلظت مناسب محلول تزریق: غلظت زیاد محلول باعث مسمومیت گیاه و گیاه سوزی شده و از طرفی غلظت کم نیز باعث می شود که مواد کودی به میزان مورد نیاز به درخت نرسد.

۲- ضدعفونی محل تزریق: بخاطر داشته باشید بعد از اتمام فرآیند تزریق، محل سوراخ شده در تنه درخت باید توسط الکل ضدعفونی شده و با چوب خود درخت و یا به کمک چسب پیوند پوسانده شوند تا درخت از آفات و بیماری ها در امان بماند.

شاخه بندی درخت

در مورد انتقال و توزیع جانبی مواد تزریقی به داخل درخت تحقیقات کمی صورت گرفته است. درک چگونگی انتقال و توزیع مواد در داخل تنه درخت، محققان را در مقدار، تکرار، محل و تعداد سوراخها یاری خواهد نمود. ظاهرا انتقال جانبی مواد تزریقی کمتر صورت می گیرد. محققین با تزریق موادی به یک شاخه درختی که دو شاخه اصلی داشت نتیجه گرفت که تنها 35 درصد مواد تزریق شده در ریشه های شاخه تزریق نشده جمع می شوند. بدین علت توصیه می شود که سوراخ های تزریق در اطراف درخت مخصوصا زیر شاخه های اصلی باشد. تعداد سوراخ ها بر اساس اندازه تنه، شاخه و برگ تعیین و معمولا برای درختان بالای 10 سال تعبیه چهار سوراخ در امتداد شاخه های اصلی پیشنهاد می شود.

مواد موثر برای رفع کلروز، تقویت درخت و کنترل آفات بیماریها

پتاسیم فسفات: از نظر شیمیایی لغت فسفات برای موادی استفاده می شود که دارای فسفر و هیدروژن و یا دارای فسفر و کربن باشند که در اینجا منظور از فسفات همان شکل اول است. در حقیقت فسفات پتاسیم از ترکیب اسید فسفریک و هیدروکسید پتاسیم بدست می آید که فرمول آن به صورت منو پتاسیم فسفات و یا دی پتاسیم فسفات می باشند. فسفات بر پاتوژن های گیاهی تاثیر مستقیم و غیر مستقیم دارد. مکانیسم دقیق تاثیر فسفات بر پاتوژن ها کاملا مشخص نیست ولی ممکن است متابولیسم فسفر را در میکروب مختل نماید. حرکت قارچ کش های سیستمیک مثل ریدومیل به صورت آکروپتال می باشد و بایستی در خاک مصرف شود و مصرف آنها برای برگ روی بیماری های ریشه ای موثر نیست. ولی فسفات هم داخل آوند چوبی و هم آوند آبکشی به صورت سیمپلاست می تواند حرکت نماید. تاثیر فسفات در بیماری های ریشه ای از سری قارچهای اومیست از جمله فیتوفترا در درختان هسته دار، مرکبات و انگور در استرالیا گزارش شده است. به دنبال گلدهی در درختان میوه، شاخه های رویشی گیاه رشد می نمایند و اگر تزریق در اوایل بهار صورت گیرد، مقدار بیشتری از مواد تزریقی به قسمتهای هوایی و مقدار کمی از آن به ریشه منتقل می شود. در هنگام رشد رویشی در بهار ریشه محل مصرف ضعیفی می باشد. وقتی که برگها به اندازه کافی گسترش یافتند، شاخه های جدید مواد فتوسنتزی را به محلهای مصرف از جمله ریشها می فرستند. جذب مواد تزریق شده از تنه درخت پدیده فیزیکی بوده و به شدت تبخیر و تعرق بستگی دارد. هر عاملی نظیر رطوبت نسبی بالا و هوای ابری که تبخیر و تعرق را کاهش دهد جذب را کندتر خواهد کرد. به دلیل اینکه روزنه ها صبح باز و در وسط روز بسته می باشند، در نتیجه مقدار و حرکت مواد تزریقی در صبح بیشتر است.

مواد غذایی: رفع کلروز ناشی از کمبود آهن را محققین با تزریق سولفات آهن و سیترات فریک به مقدار 100 میلی لیتر محلول یک درصد این مواد به ازای هر سال از سن درخت، علایم کلروز را رفع نمودند. تیمارهای سولفات آهن و سیترات آهن باعث افزایش تشکیل میوه و رشد رویشی شد. در این آزمایش بهترین اثر مربوط به سولفات آهن بود. غلظتهای مختلف سولفات آهن به مقدار نیم، یک و دو درصد را به تنه درختان زیتون و هلو برای رفع کلروز تزریق و نتیجه گرفتند که تمام تیمارها غلظت کلروفیل را افزایش داده و غلظت نیم الی یک درصد را به عنوان بهترین غلظت پیشنهاد نمودند.  تزریق در اوایل فصل بهار و یا بعد از شهریور ماه صورت گیرد. اگر تزریق در اواسط تابستان انجام شود احتمال سوزش شاخه و برگ وجود خواهد داشت. بایستی تزریق ها در اوایل فصل بهار یا پاییز انجام داد تا برگهای درخت دچار سوزش نشوند.

روش تزریق: ابتدا در اطراف درخت چند سوراخ به عمق حدود 5 سانتیمتر با مته ایجاد می کنید. قطر سوراخ ها در حدود 5/0 سانتیمتر مناسب می باشد. سپس نازلها را در در سوراخ ها محکم کرده  طوری که مایع تزریقی از اطراف سوراخ و نازل بیرون نزند. توجه داشته باشید قطر مته ای که برای سوراخ کردن استفاده می شود یک شماره کوچکتر از قطر نازل باشد. پس از سفت نمودن نازلها، به آرامی مقدار مواد لازم را با پمپ مربوطه به تنه تزریق می نمایید. محل سوراخها باید طوری انتخاب شود که سیستم آوندی در آن نقطه یکنواخت و مناسب باشد. اگر مقدار مواد تزریقی کمتر باشد تکرار آن لازم است. در درختانی که کمبود شدید آهن دارند ابتدا غلظتهای پایین را مصرف و سپس به تدریج آن را افزایش دهید.

جدول راهنمای تزریق سیترات آهن

خصوصیات

غلظت

توصیه ها

درخت خیلی بزرگ با شاخه و برگ زیاد (قطر تنه بیش از 60 سانتی متر)

20 میلی لیتر

حداقل 4 سوراخ در اطراف تنه

درخت بزگ با شاخه و برگ زیاد (قطر تنه 45 سانتی متر)

5/7 میلی لیتر

حداقل 4 سوراخ در اطراف تنه

درخت بزرگ، شاخه و برگ متوسط (قطر تنه 30 سانتی متر)

5/5 میلی لیتر

حداقل 4 سوراخ در اطراف

درخت متوسط، شاخه و برگ نصف (قطر تنه 20 سانتی متر) و برگها دارای نسبتا کلروز

2 میلی لیتر

 

حداقل 2 سوراخ در تنه

حداقل 2 سوراخ

درخت کوچک، شاخه وبرگ کامل (قطر تنه 10 سانتی متر)، برگها کلروز کمتری داشته باشند.

5/1 میلی لیتر

حداقل 2 سوراخ در اطراف تنه

رعایت اصول زیر در این روش الزامی است:

توصیه های مهم در ارتباط با تزریق درختان

برطبق قوانین وزارت کشاورزی آمریکا به دو نوبت سوراخکاری و تزریق مواد در درخت حتی پشت سرهم، مثلا برای مبارزه با یک بیماری و تغذیه عناصر کم مصرف مجوز داده می شود. اما سوراخکاری و تزریق سوم می بایستی زمانی انجام گیرد که محل زخم تنه در تزریق اول بهبود و مسدود شده باشد.

قابل ذکر است که تیمارهای خاص تزریقی چنانچه بدون اطلاع و تخصص کافی انجام گیرد، صدمات جبران ناپذیری را به درختان می زند. بنابراین ریسک کردن در تزریق و انتخاب مواد و محلول ها جایز نیست. در این خصوص تزریق سموم آفت کش و قارچ کش و هورمون ها حتی می تواند به علت عدم اطلاع از فرآیندهای مربوط در درخت با این روش منجر به وجود آمدن با افزایش بیش از استاندارد باقیمانده آنها در میوه های درختان گردد و در تغذیه سلامت انسان و مصرف کنندگان را به مخاطره جدی بیندازد.

مزایای روش تزریق مواد غذایی به تنه درخت