خاك یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور است. امروزه فرسایش خاك به عنوان خطری برای رفاه انسان و حتی برای حیات او به شمار می آید. در مناطقی که فرسایش کنترل نمی شود، خاك ها به تدریج فرسایش یافته و حاصلخیزی خود را از دست می دهند. فرسایس نه تنها سبب فقیر شدن مزارع می گردد و از این راه خسارت جبران ناپذیری به جا می گذارد بلکه با رسوب مواد در آبراهه ها، مخازن، سدها، بنادر و کاهش ظرفیت آبگیری آنها زیان های فراوانی ایجاد می کنند.

فرسایش خاك یک معضل عمده زیست محیطی و کشاورزی در سراسر جهان است. اگرچه فرسایش در سراسر تاریخ کشاورزی اتفاق افتاده، ولی در سالهای اخیر تشدید شده است.

در حال حاضر نابودی خاك از جدیدترین تهدیدها برای کاهش ارزش زمین است . خاك در اثر فرایندهای گوناگون از قبیل تغییرات شیمیایی مانند نمکی شدن خاك، تبدیل سنگ به رسوبات قرمزرنگ، اسیدی شدن و همچنین متراکم شدن فرسایش می یابد. این عوامل به تغییراتی درخواص فیزیکی و شیمیایی خاك منتهی می شود که ممکن است باعث کاهش توانایی خاك در نگهداری پوشش گیاهی اصلی و تغییر ویژگیهای هیدرولوژیک زمین شود. این تغییرات منجر به تسریع فرسایش و مشکلات مربوط به آن از جمله لغزش زمین و رسوب گذاری می گردد. تخریب خاك علاوه بر پیامدهای اقتصادی مستقیم، بدلیل کاهش باروری، دارای پیامدهای شدید محیطی نیز می باشد. و امروزه پرسش هایی راجع به سلامت محیطی و درستی عملیات تولید کشاورزی مطرح می شود. برای مثال کودها و سموم بازیافت نشده از طریق آبشویی به ذخایر آبهای زیرزمینی راه یافته و یا از طریق رواناب به آبهای سطحی انتقال می یابند. 

عوامل مؤثر بر فرسایش

فرسایش بطور فزاینده ای روی کشتزارهای واقع در مناطق شیبدار افزایش می یابد. امروزه جنگلهای موجود در شیبهای تند به طور دائم برای تأمین کاربری های کشاورزی ناشی از افزایش نیازهای جمعیت انسانی و نیز بدلیل تخریب اراضی مورد تبدیل قرار می گیرند. این نوع زمین های زیر کشت که بر روی شیب های تند قرار داشتند متحمل نرخ بالای فرسایش بوده اند.

اتلاف عناصر غذایی در اثر فرسایش

در حالی که هدر رفتن عناصر غذایی از کودها نامحسوس و به سختی قابل تشخیص است، اما می توان رواناب و رسوباتی که در جریان یک باران تند از مزرعه خارج می شود و یا گرد و غباری که به علت وزش باد شدید انتقال می یابد را مشاهده نمود و دریافت که چگونه عناصر غذایی به سادگی تلف می شوند. مقدار این اتلاف تحت تأثیر عواملی همچون سیستم کاشت، شیب زمین و پیشگیری های حفاظتی به عمل آمده قرار دارد.

تأثیرات فرسایش خاك بر تولید گیاهان زراعی

 1 ـ در اثر فرسایش خاك میزان عناصر غذایی، ظرفیت نگهداری آب و مواد آلی و در نتیجه عملکرد گیاهان زراعی کاهش می یابد.

2 ـ فرسایش موجب کم عمق تر شدن لایه خاك می شود و در نتیجه کشت گیاهان زراعی که دارای ریشه سطحی هستند مانند غلات محدود شده و گیاهان زراعی دارای ریشه های عمیق مانند سیب زمینی و چغندر قند را نمی توان در چنین خاکهایی کشت کرد.

فن آوری های کنترل فرسایش

فنون قابل اعتماد و ثابت شده حفاظت خاك عبارتند از : کشت شیاری ـ کاشت غیر زراعی ـ تناوبهای زراعی ـ محصول برداری نواری استفاده از نواربندی های چمنی ـ پوششها (مالچها ) ـ مالچهای زنده ـ تلفیق جنگل وکشاورزی ـ تراس بندی ـ کاشت با خطوط فاصله دار ـ محصولات پوششی و استفاده از بادشکن ها

انتخاب شخم حفاظتی برای کنترل مؤثر فرسایش و حفاظت آب تحت تأثیر خاك، زهکشی، سیستم زراعی و منابع قابل دسترس قرار دارد. تأثیر سیستم شخم کاهش یافته بر کنترل فرسایش ، به عوامل زیر بستگی دارد

1ـ سطح زمین پوشیده شده بوسیله مالچ

 2ـ شطح شخم خورده

 3ـ فشردگی خاك

 4ـ سله بستن

 5ـ درجه فعالیت کرمها و وضعیت خلل و فرج ایجاد شده

خسارت ناشی از فرسایش

فرسایش خاك در مزارع کشاورزی، چراگاهها، نواحی جنگلی، و محدوده رودهای بزرگ، بر اقتصاد کشاورزی ملی تأثیر می گذارد. فرسایش، مقادیر زیادی شن، سیلت و ریگ یا گراول را از مزرعه حمل کرده و در زمین های کم ارتفاع تر ته نشست می کند و حاصلخیزی آنها را کاهش می دهد.

فرسایش علاوه بر خسارتهای اساسی اقتصادی آب و مواد غذایی سبب زیانهای مهم اکولوژیکی نیز می گردد. جابجایی خاك ممکن است بر ترکیب گیاهی تأثیر گذاشته و تنوع زیستی خاك را از بین ببرد.  فرسایش خاك به دلیل کاهش باروری، دارای پیامدهای شدید محیطی نیز می باشد. به عنوان مثال کودها و سموم بازیافت نشده از طریق آبشویی به ذخایر آبهای زیرزمینی راه یافته و یا از طریق رواناب به آبهای سطحی انتقال می یابند.